Οι ρυθμίσεις Ikebana μεταμορφώνουν τα λουλούδια σε ιερά μηνύματα για την ψυχή, για προσευχή και διαλογισμό. Το Ikebana είναι κάτι περισσότερο από στυλιζαρισμένα διακοσμητικά, είναι η τέχνη του να δίνεις νέα ζωή στα λουλούδια.
Ο Ιάπωνας καλλιτέχνης που ετοιμάζει μια σύνθεση ikebana κόβει τα λουλούδια με ήρεμες και ισορροπημένες χειρονομίες και δεν ξεχνά ποτέ να ζητήσει τη συγχώρεση τους. Αλλά οι ρυθμίσεις του δίνουν στα φυτά μια νέα ζωή, μέσω της οποίας τα λουλούδια γίνονται ιερά μηνύματα για την ψυχή.
Το Ikebana είναι μια μοναδική μορφή τέχνης που έχει διανύσει πολύ δρόμο από τους βουδιστικούς ναούς έως τους σύγχρονους διεθνείς διαγωνισμούς που την έχουν ωθήσει σε όλο τον κόσμο. Κανένας ανθοπώλης σήμερα δεν θεωρεί τον εαυτό του ολοκληρωμένο καλλιτέχνη αν δεν μελετήσει την ikebana και δεν μάθει το ιερό μήνυμα των λουλουδιών.
Η προέλευση της λέξης “ikebana” αποτελείται από δύο όρους από την ιαπωνική γλώσσα, αν και λέγεται ότι αυτή η διακοσμητική τέχνη επινοήθηκε από έναν Κινέζο μοναχό. Ο όρος ikebana προέρχεται από το “ikeru” που σημαίνει “ζω” και “bana”, που προέρχεται από τη λέξη “nana” που σημαίνει “λουλούδι”.
Το Ikebana ονομάζεται επίσης “kado” στα ιαπωνικά, ένας όρος που μπορεί να μεταφραστεί παγκοσμίως ως “ο τρόπος των λουλουδιών”. Έτσι, η ikebana είναι η τέχνη ή μάλλον η έκφραση μέσω της οποίας δίνεται στα λουλούδια άλλο μονοπάτι, άλλη ζωή και μέσα από την οποία τα φυτά μεταμορφώνονται σε σύμβολα.
Επιπλέον, οι ρυθμίσεις ikebana πρέπει να συναγωνίζονται ένα ποίημα ή έναν πίνακα και να προκαλούν έντονα συναισθήματα.
Ikebana, η μοναδική προέλευση της floral τέχνης
Ο θρύλος λέει ότι ήταν ένας μοναχός στην Κίνα που εφηύρε τις μινιμαλιστικές συνθέσεις λουλουδιών για να τιμήσει βουδιστικές εικόνες και ιερά. Ο υποστηρικτής αυτής της τεχνικής δημιουργίας τέχνης με τη χρήση λουλουδιών ήταν ο μοναχός Ikenobo Semu, ο οποίος, το 1462, ίδρυσε τη Σχολή Ikenobo στο Κιότο και προώθησε τις συνθέσεις λουλουδιών μεταξύ νεαρών μαθητών.
Φαίνεται ότι οι πρώτες ρυθμίσεις Ikebana εμφανίστηκαν στις αρχές του 5ου αιώνα και χρησιμοποιήθηκαν για τη διακόσμηση βουδιστικών ναών στην Ιαπωνία. Οι Ιάπωνες μοναχοί είχαν ήδη τη συνήθεια να φέρνουν προσφορές λουλουδιών και κλαδιών στους ναούς και με τον καιρό τα λουλούδια απέκτησαν ιδιαίτερη σημασία. Θεωρούνταν ιερά, πνεύματα που μιλούν στην ψυχή και βοηθούν τις προσευχές να ανεβαίνουν στους θεούς.
Από τον 6ο αιώνα, όταν ο Βουδισμός που έφεραν οι Κινέζοι μοναχοί εξαπλώθηκε όλο και περισσότερο στην Ιαπωνία, οι προσφορές λουλουδιών έπαιρναν όλο και πιο περίπλοκες, πιο στυλιζαρισμένες μορφές, που προορίζονταν να ολοκληρώσουν την ατμόσφαιρα της προσευχής και του διαλογισμού στους ναούς.
Οι Ιάπωνες και η λατρεία των λουλουδιών
Στην ιαπωνική τέχνη και κουλτούρα, τα λουλούδια έχουν μια πολύ ιδιαίτερη θέση. Από την περίοδο Heian (8ος-12ος αι.) ήταν κοινή συνήθεια να στέλνεται ένα ποίημα προσαρτημένο σε ένα ανθισμένο κλαδί ως έκφραση θαυμασμού και συναισθήματος. Και οι επιστολές δεν απευθύνονταν μόνο σε γυναίκες, αλλά και σε άνδρες ή νέους εφήβους.
Στις αρχές της άνοιξης, οι Ιάπωνες έκαναν το φεστιβάλ των ανθισμένων βερίκοκων (ume) και των ανθισμένων κερασιών (sakura) κατά τη διάρκεια του οποίου έκαναν βόλτες και καταφύγια στους ανθισμένους κήπους. Το φθινόπωρο διοργανώθηκε η γιορτή των χρυσάνθεμων, με την ευκαιρία της οποίας πραγματοποιήθηκαν διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις, απαγγέλθηκαν ποιήματα και τραγουδήθηκαν μπαλάντες αφιερωμένες στη φύση, τα λουλούδια και την αγάπη.
Τα λουλούδια στην ιαπωνική κουλτούρα είναι κάτι παραπάνω από αισθητικά σύμβολα, είναι εκφράσεις συναισθημάτων και μιλούν για την ψυχή και την ανάγκη για πνευματική εξέλιξη. Εξαιτίας αυτών των πολύπλοκων σημασιών, τα λουλούδια και οι συνθέσεις ikebana καταλήγουν στα σπίτια των σαμουράι και των ευγενών, όπου τοποθετούνται στην τιμητική τους θέση σε ειδικά κατασκευασμένες κόγχες που ονομάζονται tokonoma. Με την ειρηνική εποχή, η ikebana πήρε τη θέση των σπαθιών και των πανοπλιών και έγινε αληθινά αντικείμενα τέχνης δίπλα στα δέντρα μπονσάι.
Kado ή ο τρόπος των λουλουδιών συνέχισε να αναπτύσσεται και να γίνεται ένα από τα σύμβολα της Ιαπωνίας, όπως είναι η τελετή του τσαγιού ή η τελετή της καύσης του μυρωδάτου ξύλου.
Οι βασικές αρχές της ikebana
Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν σε ναούς, μπροστά από αγάλματα που αντιπροσώπευαν τον Βούδα, τα ikebana θεωρήθηκαν ως εκφράσεις της επιθυμίας της ανθρώπινης ψυχής να ανέβει στον ουρανό. Είχαν σκοπό να εναρμονίσουν την ανθρώπινη φύση με τη θεία φύση και να μεσολαβήσουν στις προσευχές.
Η βασική αρχή της τεχνικής λέει ότι η ikebana πρέπει να διορθώνει τη φύση και όχι να την αντιγράφει. Οι ρυθμίσεις Ikebana χαρακτηρίζονται από μινιμαλισμό και ασυμμετρίες που συγχωνεύονται με έναν ενδιαφέροντα τρόπο, ώστε τα αποτελέσματα να είναι όσο το δυνατόν πιο ευχάριστα ή προκλητικά, αναγκάζοντάς σας να διαλογιστείτε, να ενδοσκοπήσετε και να αναλύσετε τα δικά σας συναισθήματα.
Οι τρεις βασικές γραμμές
Οι συνθέσεις Ikebana είναι μινιμαλιστικές, με όσο το δυνατόν πιο απλά στοιχεία, ακόμα κι αν φαίνονται σοφιστικέ. Η σύνδεση ανθρώπου και φύσης αντιπροσωπεύεται από τρεις γραμμές, που συμβολίζουν τον ουρανό, τον άνθρωπο και τη γη. Το πιο σημαντικό αντιπροσωπεύεται από το υψηλότερο κλαδί, που σημαίνει τον ουρανό. Δεύτερο σε σημασία είναι το μεσαίο κλαδί που συμβολίζει τον άνθρωπο. Πρέπει να τοποθετηθεί λοξά στη γλάστρα, και το μήκος του να καλύπτει τα τρία τέταρτα του πρώτου κλαδιού. Η τρίτη γραμμή, της γης, είναι η συντομότερη και πρέπει να τοποθετηθεί στο μπροστινό μέρος της διάταξης.
Η ασυμμετρία είναι απολύτως απαραίτητη, γιατί και η ανθρώπινη ζωή είναι άνιση, ασύμμετρη. Οι Ιάπωνες πιστεύουν ότι ένα στριμμένο κλαδί ή ένα λυγισμένο λουλούδι εκφράζει περισσότερα από ένα φυτό που καλλιεργείται ευθεία.
Στοιχεία και σύμβολα
Σε μια διάταξη ikebana, πρέπει να υπάρχουν τα 5 στοιχεία που συνθέτουν το σύμπαν: ξύλο (φυτά), μέταλλο (kenzan, το στήριγμα των λουλουδιών), νερό, γη (αγγεία), φωτιά (το πνεύμα του φυτού, του ενός ποιος το κανονίζει και του θεατή ).
Ο χρόνος εκφράζεται και μέσα από στοιχεία που υποδηλώνουν το πέρασμα των εποχών. Οι ρυθμίσεις διαφέρουν ανάλογα με τις εποχές που είναι τόσο φευγαλέες όσο και τα στάδια της ζωής του ανθρώπου.
Το παρελθόν συμβολίζεται με ανθισμένα φυτά και ξερά φύλλα, το παρόν αντιπροσωπεύεται από μισάνοιχτα λουλούδια και πράσινα φύλλα και το μέλλον συμβολίζεται με μπουμπούκια ανθέων.
Ο πλούτος της διάταξης ποικίλλει επίσης ανάλογα με την εποχή. Αν την άνοιξη και το καλοκαίρι η διάταξη είναι πιο πολύχρωμη και πιο πλούσια σε λουλούδια, το χειμώνα θα είναι πιο φτωχή και θα έχει λιγότερο πολύχρωμα, πιο ξηρά και άψυχα στοιχεία.
Τα σκάφη και οι έννοιες τους
Τα βάζα στα οποία είναι τοποθετημένα τα λουλούδια αποτελούν σημαντικό μέρος της διάταξης και πρέπει να επιλέγονται προσεκτικά. Ανάλογα με το μέγεθος των φυτών που χρησιμοποιούνται, οι γλάστρες μπορεί να είναι ψηλές και λεπτές, κοντές, με φαρδύ ή στενό στόμιο ή φαρδύ και χαμηλό, σαν λεκάνη. Μπορούν να είναι από γυαλί, κεραμικό, μέταλλο, ξύλο ή πέτρα και μπορούν να έχουν διάφορα χρώματα.
Στο εσωτερικό των αγγείων υπάρχουν συχνά σταθερά στηρίγματα που στην αρχή ήταν από άχυρο ρυζιού και αργότερα από ξύλο ή μέταλλο. Το πιο γνωστό στήριγμα είναι το kenzan. Μοιάζει με πινέλο και είναι κατασκευασμένο από μέταλλο.
Μια σημαντική λεπτομέρεια για τις γλάστρες ikebana είναι η απλότητά τους. Οι δάσκαλοι της Ikebana δεν χρησιμοποιούν ποτέ πολύχρωμα ή διακοσμημένα βάζα, προτιμούν πολύ απλά βάζα σε ουδέτερους τόνους για να αφήσουν το βλέμμα να εστιάσει στα λουλούδια.
Λιγότερο γνωστές περιέργειες για το ikebana
- Στους πρώτους αιώνες του Βουδισμού στην Ιαπωνία (6ος – 7ος αι.), οι Ιάπωνες θεωρούσαν τις ρυθμίσεις της ikebana τόσο ιερές όσο τα αγαλματίδια που αντιπροσώπευαν τον Βούδα, έτσι τα βρίσκονταν σε ένα τιμητικό μέρος σε ναούς και στα σπίτια τους.
- Οι Ιάπωνες σαμουράι εξασκούσαν την τεχνική ikebana ως τρόπο χαλάρωσης.
- Μια από τις ιαπωνικές δεισιδαιμονίες λέει ότι οι νεαρές ανύπαντρες γυναίκες που γνωρίζουν την τέχνη της ikebana είναι πιο πιθανό να παντρευτούν έναν καλό σύζυγο.
- Τα πιο χρησιμοποιούμενα λουλούδια για την τέχνη ikebana είναι: τριαντάφυλλα, ίριδες, τουλίπες, χρυσάνθεμα, κρίνοι, γλαδιόλες, μαργαρίτες και ηλίανθοι, ζέρμπερες, ορχιδέες ή ανθούριο.
- Στην ikebana, φύλλα φτέρης, κλαδιά από άνθη μηλιάς ή κερασιάς, φύλλα φοίνικα ή κλαδιά φουντουκιάς, λιλά και ιτιάς χρησιμοποιούνται για να εξισορροπήσουν τις γραμμές της φυτικής διακόσμησης.
- Κάθε διάταξη που δημιουργείται σύμφωνα με τις αρχές της ikebana πρέπει να περιέχει ένα αειθαλές κλαδί που είναι το σύμβολο της αθανασίας.
Τύποι διευθετήσεων Ikebana
Στυλ Rikki
Αυτό το στυλ μεταφράζεται ως “λουλούδια στα πόδια” και ήταν ένα από τα πρώτα στυλ ikebana που αναπτύχθηκαν. Χαρακτηρίζεται από επίσημο σχέδιο, που προτιμάται ιδιαίτερα από την αριστοκρατία και τους σαμουράι. Οι ρυθμίσεις γίνονται ως ερμηνεία της φύσης σύμφωνα με τις βουδιστικές αρχές. Το ψηλό μπολ και τα κλαδιά λέγεται ότι αντιπροσωπεύουν το όρος Meru, ένα μυθικό όνομα στη βουδιστική κοσμολογία που συμβολίζει το σύμπαν. Στις ρυθμίσεις Rikka, τα κλαδιά αντιπροσωπεύουν τα βουνά και τα λουλούδια που χρησιμοποιούνται αντιπροσωπεύουν το νερό. Περιέχουν μεταξύ 7 και 9 μίσχους, τα φυτά δεν επιτρέπεται να αγγίζουν την άκρη της γλάστρας που είναι συνήθως χάλκινη.
Στυλ Naigere
Αυτό το στυλ εμφανίστηκε τον 16ο αιώνα, μια περίοδος που συμπίπτει με την εμφάνιση της Τελετής του Τσαγιού. Αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Σχολής Ohara. Οι συνθέσεις Naigere γίνονται σε ψηλές και στενές γλάστρες, κατασκευασμένες από κεραμικό ή μπαμπού. Χρησιμοποιούνται λουλούδια εποχής και κάθε είδους πράσινα ή ξερά κλαδιά. Τα φυτά μπορούν να αγγίξουν την άκρη της γλάστρας.
Στυλ μοριμπάνα
Αυτός ο τύπος διάταξης που ονομάζεται Moribana ξεκίνησε από τη Σχολή Sofetsu το 1927. Χρησιμοποιούνται μικρές γλάστρες τύπου λεκάνης, αλλά τα φυτά δεν μπορούν να αγγίξουν την άκρη του δοχείου.
Οι ρυθμίσεις Moribana (που σημαίνει “στοιβαγμένα λουλούδια”) χρησιμοποιούν ρηχά δοχεία που μοιάζουν με μπολ που επιτρέπουν στον καλλιτέχνη να δημιουργήσει ένα σχέδιο που ρέει προς τα έξω σε διάφορες θέσεις. Τα λατρευτικά στυλ διάταξης και αυτά που αντανακλούν τη γυαλάδα του νερού είναι πολύ δημοφιλή.
Στυλ σόκα
Είναι ένα μοντέρνο στυλ, μια απλοποιημένη εκδοχή των παραδοσιακών ρυθμίσεων. Όπως και με το στυλ rikka, το στυλ shoka αποτελείται από τρεις κύριες γραμμές: τον κεντρικό κλάδο που αντιπροσωπεύει την «αλήθεια», πολλά υποστηρικτικά κλαδιά, και μετά κλαδιά που τοποθετούνται στη βάση της διάταξης για ισορροπία.
