Περνάμε σχεδόν μια ώρα την ημέρα ξύνοντας, ακριβώς 52 λεπτά. Έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια πριν από πέντε χρόνια διαπίστωσε επίσης ότι άνδρες και γυναίκες κουτσομπολεύουν με τον ίδιο τρόπο, διαφέρουν μόνο στα θέματα που συζητούνται. Ωστόσο, ο χρόνος που αφιερώνουμε για να μιλήσουμε για τους άλλους δεν εξαρτάται από την εκπαίδευση ή την κοινωνική μας θέση. Μόνο οι εσωστρεφείς κουτσομπολεύουν λίγο λιγότερο.
Συναντιούνται δύο γείτονες και ο ένας ρωτάει τον άλλον: «Λοιπόν, τι γίνεται με τους νέους», απαντά ο ερωτώμενος. «Έχει έναν άψογο σύζυγο που κερδίζει πολλά και τη βοηθάει και στο σπίτι με τα παιδιά και το νοικοκυριό. Αυτός ο γιος, καημένε, αποδείχτηκε. Πρέπει να πάει στη δουλειά, και πάνω από αυτό, να βοηθήσει τη γυναίκα του στο σπίτι.” Ένα αστείο που δείχνει σε ένα μήνυμα πώς μοιάζει το θετικό και το αρνητικό κουτσομπολιό. Τι είναι όμως το κουτσομπολιό και από πού προήλθε στην ανθρώπινη κοινωνία;
Για την απάντηση, φτάσαμε σε ένα λεπτό βιβλίο του κουτσομπολιού. Σχετικά με την πιο διαδεδομένη ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία εκδόθηκε το 2022 από τον εκδοτικό οίκο Galén. Σε αυτό, ο František Koukolík, ένας γιατρός που ασχολείται με τη σχέση μεταξύ εγκεφάλου και συμπεριφοράς για δεκαετίες, δηλώνει ότι το κουτσομπολιό είναι μια πληροφορία που ένας δημοσιογράφος λέει στον ακροατή για ένα τρίτο άτομο. Μπορεί να είναι αληθινό ή ψευδές, θετικό ή αρνητικό.
Από την αρχή κουτσομπολεύει
Οι ανθρωπολόγοι έχουν διαπιστώσει ότι η αφήγηση ιστοριών για κάποιον που απουσιάζει ή δεν γνωρίζει είναι μια από τις πιο κοινές και διαδεδομένες ανθρώπινες δραστηριότητες, ανεξάρτητα από την εκπαίδευση, την κοινωνική θέση, τη φυλή ή τη χώρα στην οποία ζούμε. Δεν έχει ανακαλυφθεί μια κοινωνία όπου δεν υπάρχει ξύσιμο. Είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι η λογοπαίγνια, ή αν θέλετε, έχει βαθιές ρίζες και έχει συμβάλει στην ανάπτυξη ανθρώπινων ομάδων.
Με λίγα λόγια, το κουτσομπολιό είναι εδώ μαζί μας, ό,τι αξίζει ο κόσμος. Ο διακεκριμένος Βρετανός ανθρωπολόγος και εξελικτικός ψυχολόγος Robin Dunbar πιστεύει ότι το κουτσομπολιό ήταν το λίκνο του λόγου. Μια ενδιαφέρουσα ιδέα είναι η περιποίηση ή η επιλογή ψύλλων, η οποία στην ομάδα των πρωτευόντων είναι το κλειδί για το σχηματισμό φιλίας, συνασπισμών και προστασίας. Με την ανάπτυξη του λόγου, η περιποίηση άρχισε να αντικαθίσταται από τη γλωσσική επικοινωνία, αλλά και τότε δεν εξαφανίστηκε.
Απλώς πηγαίνετε σε κάποιο μεσαίου μεγέθους πάρτι όπου θα έρθει κάποιος σημαντικός. Αρκετοί άνθρωποι πέφτουν αμέσως μέσα, σκουπίζουν τη βρωμιά, κ.λπ. Με άλλα λόγια, η λεκτική και μη λεκτική περιποίηση γίνεται ολοταχώς αυτές τις μέρες. Γιατί το κάνουμε αυτό; Γιατί συμπεριφερόμαστε σε κάποιον τόσο δουλοπρεπώς; Σύμφωνα με τον František Koukolík, αποδεικνύουμε κάνοντάς το: Είμαι μέλος της ομάδας, είμαι φίλος σας και, προσοχή, αυτός μπορεί να είναι ο εχθρός σας.
Μόλις είναι εκεί έξω, δεν σταματούν
Μια φορά κι έναν καιρό, σε μια από τις δημοσιογραφικές αίθουσες όπου δούλευα, βίωσα έναν αρχισυντάκτη που έδιωχνε υφισταμένους για μια συνάντηση. Ωστόσο, στα δεκαπέντε χρόνια που πέρασα εκεί, νομίζω ότι έφυγαν τρία άτομα. Ήταν ακριβώς μια τέτοια λαογραφία. «Σήμερα το αφεντικό απέλυσε την Πέτρα από την αίθουσα σύνταξης», μας είπε μια μέρα ένας βοηθός που ήταν νέος στον εκδοτικό οίκο. Παρόλο που ξέραμε ότι μάλλον δεν επρόκειτο να συμβεί, η φήμη πήρε τη ζωή της από μόνη της. Η Πέτρα τελικά παραιτήθηκε η ίδια. Το πρόβλημα με το κουτσομπολιό είναι ότι όταν είναι εκεί έξω, δεν σταματάει. Τα καλά νέα ταξιδεύουν αργά, τα κακά νέα έχουν φτερά, λέει η παλιά εμπειρία.
Στην επαγγελματική λογοτεχνία, το άτομο που επινοεί κουτσομπολιά ονομάζεται αποστολέας, κυριολεκτικά πομπός, στα Τσέχικα μάλλον ρεπόρτερ, που μπορεί να είναι ή όχι ο συγγραφέας του. Αν η συκοφαντία εξαπλωθεί έμμεσα, είναι ακόμα πιο επικίνδυνο, γιατί μπορεί να μην καταλαβαίνουμε τις πληροφορίες που ακούγονται, καθώς συχνά βγαίνουν εκτός πλαισίου ή δεν γνωρίζουμε καθόλου τις συνδέσεις. Εάν διαδώσουμε περαιτέρω πληροφορίες, μπορούμε να τις παραμορφώσουμε σε μεγάλο βαθμό, ακόμη και εν γνώσει μας. Μια μπουνιά για διασκέδαση είναι πάντα χρήσιμη. Και τίποτα δεν ευχαριστεί τόσο πολύ όσο η αμηχανία ή η ατυχία του άλλου. Το κυριότερο είναι ότι δεν μας αφορά.
Ρευστοποιητική συκοφαντία
«Ένα ή δύο επιδέξια φυτεμένα κομμάτια κουτσομπολιού μπορούν να μας καταστρέψουν. Άλλωστε αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Εξαιτίας αυτού, μπορούμε να χάσουμε γρήγορα μια καλή φήμη που έχει δημιουργηθεί με τα χρόνια στην εργασία, την οικογένεια ή τον τόπο διαμονής μας. Όχι ότι δεν ήταν αρκετό, αλλά μια φορά κι έναν καιρό, ένα καλά μελετημένο κουτσομπολιό μπορούσε να σου στοιχίσει ακόμα και τη ζωή. Αυτό συνέβαινε αρκετά συχνά στις βασιλικές αυλές», λέει ο František Koukolík. «Σε κάθε κοινωνία υπάρχει ένας αριθμός ψυχοπαθών που όταν έχουν δύναμη και, επιπλέον, υψηλή νοημοσύνη, μπορούν να κάνουν τρομερά πράγματα», προσθέτει.
Σύμφωνα με τον ίδιο, εμείς ως κοινωνία είμαστε στημένοι να αντιλαμβανόμαστε αρνητικές ειδήσεις, τις οποίες δίνει η εξέλιξη. Είναι καλό να γνωρίζουμε για τον κακό στην ομάδα γιατί μπορεί να μας βάλει σε κίνδυνο. Με άλλα λόγια, δίνουμε αυτόματα προσοχή στις αρνητικές πληροφορίες. Και μας αρέσει επίσης να τα μοιραζόμαστε.
Είναι περίεργο που συχνά διαδίδουμε ψεύτικα κουτσομπολιά χωρίς δισταγμό, αλλά φοβόμαστε τις πληροφορίες, έστω και αρνητικές, ακόμα κι αν έχουν πραγματική βάση. Υπάρχουν πολλές αρνητικές πληροφορίες ότι κελαηδούν τα σπουργίτια στη στέγη. Για παράδειγμα, για το γεγονός ότι κάποιος στην εταιρεία παίρνει δωροδοκίες ή εκφοβίζει ή παρενοχλεί σεξουαλικά υφισταμένους. Η λύση συχνά καθυστερεί ή και καθόλου.
Γιατί κουτσομπολεύουμε;
Η λέξη drbna δεν έχει αντίστοιχο αρσενικό στα Τσέχικα, κάτι που είναι άδικο για τις γυναίκες. Εξάλλου, οι άντρες κουτσομπολεύουν εξίσου συχνά. Μόνο τα θέματα διαφέρουν. Το πιο όμορφο μισό της ανθρωπότητας μιλάει κυρίως μεταξύ τους για το στυλ ντυσίματος ή το μακιγιάζ των αντιπάλων ή των πιθανών αντιπάλων.
Στο βιβλίο του, ο František Koukolík αναφέρει έρευνα κατά την οποία ένας συντηρητικά ντυμένος και μακιγιαρισμένος επιπλέον εμφανίστηκε μπροστά σε μια ομάδα γυναικών. Οι παρούσες κυρίες ήταν ψύχραιμες. Μόλις όμως εμφανίστηκε μια άλλη, που έμοιαζε ήδη προκλητική, γούρλωσαν τα μάτια τους και μετά την αποχώρησή της, ακολούθησε ένα μπαράζ κουτσομπολιά, κυρίως σκωπτικά και αρνητικά.
Οι άντρες, από την άλλη, κουτσομπολεύουν τα επιτεύγματα άλλων ανδρών, αλλά και γυναικών. Ειδικά για το πόσο μακριά το έχουν φτάσει. Οι γυναίκες μιλούν και για αυτό, αλλά με μικρότερη συχνότητα από ό,τι για τη μόδα ή τα καλλυντικά. Για τις γυναίκες, αφορά περισσότερο τον ανταγωνισμό, την πιθανή εύνοια του άλλου φύλου ή την καταστολή ενός δυσμενώς πιο σημαντικού ατόμου του ίδιου φύλου.
Το ξύσιμο αφορά πρωτίστως την κοινωνική επαφή. Εάν μιλάω σε κάποιον για κάποιον, είμαι σε επαφή με αυτό το άτομο ή την ομάδα και προσαρμόζω το μακιγιάζ μου όσο το δυνατόν περισσότερο προς όφελός μου ή επικοινωνώ περιεχόμενο που θεωρώ ουδέτερο.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για εργασίες όπου το ξύσιμο μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο. Πρόκειται για τη συνοχή ή, αντίθετα, τη διάλυση της ομάδας. Και κυρίως για την ανέλιξη στην κοινωνική κλίμακα. Μπορεί να επιτευχθεί με κρυφές μεθόδους, είτε ψυχοπαθητικές είτε μακιαβελικές (ο σκοπός αγιάζει τα μέσα), είτε ναρκισσιστικές.
Άλλωστε αυτό το έζησα και εγώ κατά τη διάρκεια της πολύχρονης παραμονής μου σε αρκετές εργασιακές συλλογικότητες. Θυμάμαι μια συνάδελφο, ας την πούμε Εύα, που όταν πήγε διακοπές, έγινε στόχος απεχθούς συκοφαντίας από την εκπρόσωπό της, για παράδειγμα τη Μαρί. Περιέγραψε πόσο αργή είναι η Εύα, και φτάνει που δεν είναι στη δουλειά και όλα πάνε σαν ρολόι. Ότι η Εύα, πριν φύγει, είχε προετοιμάσει τα πάντα για να μην χρειαστεί να δουλέψει κανείς πολύ γι’ αυτήν, το παρέλειψε γενναιόδωρα. Μια φορά με εξέπληξε μια εργάτρια από ένα εντελώς διαφορετικό σημείο του κτιρίου όταν με ρώτησε κατά τη διάρκεια του γεύματος μαζί: «Τι γίνεται με την Εύα; Άρχισε να κάνει κάτι ακόμα; Εκείνη τη στιγμή κατάλαβα τι είχε καταφέρει η Μαρία. Η Εύα αργότερα απομακρύνθηκε από τη θέση της και η Μαίρη πήρε την καρέκλα της. Δεν την ενδιέφερε άλλωστε από την αρχή τίποτα άλλο…
Γλώσσα στο μάγουλο
Βασικά, δεν μπορείτε να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας ενάντια στο κουτσομπολιό, ίσως μόνο μιλώντας για τον εαυτό σας όσο το δυνατόν λιγότερο. Ας προσπαθήσουμε να μην ακούμε κουτσομπολιά για τους άλλους και κυρίως ας μην τα διαδίδουμε. Αν το κουτσομπολιό αφορά εσένα συγκεκριμένα, άφησέ το να ξέρεις ότι ξέρεις τι λέγεται για σένα, αλλά κατ’ αρχήν μην επιβεβαιώνεις ή διαψεύδεις τίποτα.
«Πριν από εξήντα χρόνια, κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης για την ιατρική ψυχολογία και την ψυχιατρική, ο διάσημος ψυχίατρος Miroslav Plzák μας προειδοποίησε ότι όσοι ακούνε πάρα πολύ κουτσομπολιά μπορούν να δημιουργήσουν μια φυλακή στην ψυχή τους ή ακόμα και ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Και μετά τρέμει ο ίδιος μπροστά σε ποιους και τι λένε για αυτόν», αναφέρει στο βιβλίο του ο Φραντίσεκ Κουκολίκ.
«Δεν πρέπει να ακούμε κουτσομπολιά για πολλούς λόγους τακτικής», εξηγεί. «Όταν μοιράζομαι κουτσομπολιά, δεν ξέρω αν το μοιράζομαι με έναν πιθανό φίλο ή έναν εχθρό. Έτσι μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον του φίλου, του εχθρού μου, αλλά και εναντίον μου. Για ένα άλλο, μπορώ να μοιραστώ πληροφορίες που μπορεί να μην είναι ωφέλιμες για τους ακροατές, αλλά ούτε και για μένα. Είναι σαφές από τους αναφερόμενους συνδυασμούς: κρατήστε το στόμα σας κλειστό και συμφιλιωθείτε με το γεγονός ότι κάποιος θα λέει πάντα κάτι για εσάς. Εξαρτάται μόνο από σένα πόσο θα το επιτρέψεις στο σώμα σου», προσθέτει.
Δεν θα με ξεχωρίσουν όμως από την ομάδα αν δεν συμμετέχω σε γενικές φλυαρίες για τους άλλους; «Είναι δυνατό», συνεχίζει ο Φραντίσεκ Κουκολίκ. «Ωστόσο, υπάρχουν δυνατές προσωπικότητες που αποφεύγουν τα κουτσομπολιά. Είναι συνήθως εσωστρεφείς, εξωστρεφείς, από την άλλη, τους αρέσει να μοιράζονται πληροφορίες. Κάθε οργανισμός έχει σίγουρα τους ανταποκριτές του που μεταφέρουν ειδήσεις μεταξύ των τμημάτων. Λέγεται ότι οι γυναίκες προτιμούν να τις ακούνε, οι άντρες γενικά ενοχλούνται από μια τέτοια συμπεριφορά. Από την άλλη πλευρά, το ξύσιμο αυτού του τύπου συνήθως δεν είναι επικίνδυνο. Πρόκειται κυρίως για ουδέτερες, συχνά ασήμαντες, περιττές, αποσπώντας την προσοχή και επαχθείς πληροφορίες», καθησυχάζει ο ειδικός.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι νέοι κουτσομπολεύουν περισσότερο
Μια μελέτη του 2019 από ψυχολόγους του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια σε δείγμα 467 ατόμων (269 εκ των οποίων γυναίκες) ηλικίας μεταξύ 18 και 58 ετών βρήκε, μεταξύ άλλων:
■ Οι νέοι ασχολούνται με το κουτσομπολιό περισσότερο από τους ηλικιωμένους και συχνότερα αξιολογούν αρνητικά τους κουτσομπολιούχους. ■ Περίπου το 14% όλων των ανθρώπινων συνομιλιών είναι κουτσομπολιά.
■ Σχεδόν τα τρία τέταρτα του κουτσομπολιού είναι ουδέτερο, το αρνητικό είναι διπλάσιο από το θετικό (604:307).
■ Η πλειοψηφία των κουτσομπολιών αφορά αγαπημένα πρόσωπα (3292) και μόνο μια μειοψηφία αφορά διασημότητες (604).
■ Οι φτωχοί και λιγότερο μορφωμένοι κουτσομπολεύουν το ίδιο έντονα με τους πλούσιους και μορφωμένους.
Συγγραφέας: Mirka Paloncy
Πηγές: Κείμενο του συγγραφέα, Λουλούδια 24/04
